Konstytucja 3 maja (Ustawa Rządowa z dnia 3 maja) została uchwalona 3 maja 1791 roku jako ustawa regulująca ustrój prawny Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Uważana jest za pierwszą w Europie i drugą na świecie (po konstytucji amerykańskiej z 1787 r.) nowoczesną, spisaną konstytucję. Inne stanowiska uznają konstytucję korsykańską z 1755 r. za pierwszą na świecie, a tym samym amerykańską za drugą i polsko-litewską za trzecią.
Dla nas ważne jest, iż Konstytucja majowa została uchwalona dla „ugruntowania wolności, dla ocalenia Ojczyzny i jej granic” i że dla kolejnych pokoleń Polaków stała się symbolem niepodległości, suwerenności i dumy narodowej.
W tym roku z okazji 230. rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja przygotowaliśmy w naszej szkole kilka ciekawych działań edukacyjnych. Będą to lekcje historii współtworzone z uczniami, tematyczne prezentacje multimedialne przygotowane przez uczniów, projekcje tematycznych materiałów filmowych oraz konkursy – plastyczny i poetycki.
I jeszcze odrobina historii…
Konstytucja majowa zawierała 11 artykułów, a we wstępie wskazywała na swoje historyczne znaczenie oraz jedność państwa, czego wyrazem miał być jeden rząd, skarb i armia. W kolejnych artykułach zatwierdzała polityczne zrównanie mieszczan i szlachty, stawiała chłopów pod ochroną państwa, znosiła zgubne instytucje, takie jak liberum veto, a z Rzeczpospolitej czyniła monarchię konstytucyjną. Ustanawiała także trójpodział władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą – z czego władzę ustawodawczą miał stanowić dwuizbowy parlament składający się z Sejmu oraz z Senatu, funkcję wykonawczą miał sprawować król i odpowiedzialny przed sejmem rząd, a rolę sądowniczą powierzono niezależnym trybunałom. Ponadto wprowadzała tron dziedziczny, likwidując tym samym wolną elekcję, a w ostatnim artykule mówiła o „sile zbrojnej narodowej”, której celem miała być obrona suwerenności kraju.
W uchwalenie konstytucji zaangażowani byli mi.in.: król Stanisław August Poniatowski, Ignacy Potocki – marszałek wielki koronny, Hugo Kołłątaj – podkanclerzy koronny, Stanisław Małachowski – marszałek Sejmu Wielkiego, Stanisław Staszic – ksiądz, działacz oświeceniowy.
Poprzez konstytucję jej twórcy starali się pobudzić społeczeństwo, a zwłaszcza szlachtę do realizacji reform ustrojowych, jednak ten ważki dokument obowiązywał zaledwie 14 miesięcy. 27 kwietnia 1792 r. w Petersburgu szlachta polska niezgadzająca się na reformy ustrojowe mogące znacznie osłabić jej wpływy, pod hasłem obrony zagrożonej wolności, zawiązała konfederację, zwaną później targowicką. Jej władze pod dyktando Rosji przeprowadziły likwidację dzieła Konstytucji, a na ich „prośbę” połączone siły targowiczan (20 tysięcy) i armii rosyjskiej (97 tysięcy) wkroczyły do Rzeczypospolitej. Król Stanisław August Poniatowski wystawił 37 tysięczną armię składającą się głównie z rekrutów, jednak mimo kilku wygranych bitew, zdecydował się na kapitulację i przyłączenie do targowiczan, gdy wojska rosyjskie dotarły pod Warszawę. W konsekwencji tego czynu doszło do II rozbioru Polski w 1793 r., a kres naszego państwa przypieczętował III rozbiór, w wyniku którego Polska utraciła niepodległość na 123 lata.
Świętowanie kolejnych rocznic uchwalenia Konstytucji 3 Maja było zakazane we wszystkich zaborach. Ci, którzy odważyli się publicznie obchodzić to Święto, byli surowo karani. Dopiero kiedy Polska odzyskała niepodległość w 1918 r., zostało ono uznane za święto narodowe uchwałą Sejmu Ustawodawczego z 29 kwietnia 1919 roku. Po II wojnie światowej obchodzono je do 1946 roku, kiedy to w wielu miastach doszło do demonstracji studenckich. Od tego czasu władze komunistyczne zabroniły publicznego świętowania, a próby manifestowania tego historycznego wydarzenia były tłumione przez milicję. Władza ludowa zniosła Święto ustawą z 18 stycznia 1951 roku o dniach wolnych od pracy, a zgodziła na się na jego obchody dopiero w roku 1981.
Narodowe Święto Konstytucji 3 Maja oficjalnie przywrócono ustawą z 6 kwietnia 1990 roku.
info/tekst A. Korczak